Vua là gì? Phân biệt giữa vua và hoàng đế

Vua là gì? Dù là những từ gần nghĩa đều để chỉ người đứng đầu của 1 nước thế nhưng danh xưng “Vua” và “Hoàng đế” lại được dùng khác nhau trong các ngữ cảnh lịch sử. Mời bạn hãy cùng Hoa Dalat Travel tìm hiểu khái niệm vua là gì và phân biệt giữa vua và hoàng đế qua bài viết dưới đây nhé!

[toc]

Trong lịch sử, nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ đã có những hình thức chính trị khác nhau, trong đó có chế độ quân chủ. Quân chủ là hình thức chính trị mà người cai trị được gọi là vua, hoàng đế, quốc vương hay các danh xưng tương tự. Vậy vua là gì? Cùng chúng mình theo dõi bài viết dưới đây nhé!

Vua là gì?	Là người đứng đầu nhà nước quân chủ, thường lên cầm quyền bằng con đường kế vị
Phân biệt giữa vua và hoàng đế	Phân biệt giữa vua và hoàng đế thường là vấn đề văn hóa và lịch sử. Tuy nhiên, đôi khi khác biệt này không rõ ràng và phụ thuộc vào quy định của từng quốc gia.
Các quốc gia hiện còn chế độ quân chủ (vua đứng đầu)	Nhật Bản, Vương quốc Tây Ban Nha, Vương quốc Bỉ, Vương quốc Hà Lan,  Đan Mạch, Luxemburg…
Quyền hành của nhà vua	Là người cai trị tối cao đất nước, tự mình quyết định mọi chính sách và công việc, từ đặt ra luật pháp, chỉ huy quân đội đến việc xét xử người có tội. Có thể hiểu, nếu chức năng của một nhà nước chia ra ba nhánh lập pháp – hành pháp – tư pháp thì nhà vua nắm cả ba quyền này.

1. Vua là gì?

Theo Từ điển tiếng Việt, các từ hoàng đế, quốc vương, vua là những từ đồng/gần nghĩa, đều nhằm chỉ “Người đứng đầu nhà nước quân chủ, thường lên cầm quyền bằng con đường kế vị”. Phân biệt rạch ròi hơn, vua/quốc vương là “vua một nước”, còn hoàng đế là “vua của một nước lớn, thường được nhiều nước xung quanh thần phục”.

Các đời vua ở nước ta sau này hầu hết thụy hiệu đều lấy danh xưng hoàng đế, như các vua: Đinh Tiên Hoàng là Đại Thắng Minh Hoàng đế, Lý Thái Tổ là Thần Vũ Hoàng đế, Trần Thánh Tông là Tuyên Hiếu Hoàng đế, Lê Thánh Tông là Thuần Hoàng đế, Quang Trung là Vũ Hoàng đế, Gia Long là Cao Hoàng đế…

Về từ “hoàng đế”, nhiều giả thuyết nêu nguồn gốc của nó là một tên riêng, cho rằng danh xưng Hoàng Đế chỉ xuất hiện từ thời vua Tần Thủy Hoàng (259-210 trước Công nguyên), vì muốn có sự khác biệt so với các vị vua khác cùng thời (đều đã bị ông khuất phục/tiêu diệt) nên tự xưng mình là Tần Thủy Hoàng Đế (có nghĩa là vị hoàng đế đầu tiên của triều đại nhà Tần).

Con ông sau này kế vị xưng là Tần Nhị Hoàng Đế. Và từ đó, từ Hoàng Đế (viết hoa) là tên hiệu của người đứng đầu cao nhất của xã hội phong kiến phương Đông, dần biến thành danh từ chung “hoàng đế” để chỉ vua nói chung, không còn phân biệt rạch ròi giữa hai khái niệm vua nước lớn (đế) với vua nước nhỏ (vương) nữa.

Trường hợp tên riêng Hoàng Đế trở thành danh từ chung hoàng đế như trên thuộc hiện tượng chung hóa danh từ riêng khá quen thuộc trong từ vựng tiếng Việt. Điều này không chỉ xuất hiện trong trường hợp của “hoàng đế,” mà còn trong nhiều tên riêng khác như Sở Khanh, Mạnh Thường Quân, Đạo Chích.

Vì vậy, để phân biệt được vua và hoàng đế, không chỉ cần dựa vào định nghĩa từ điển mà còn phải xem xét ngữ cảnh lịch sử, văn hóa và chính trị của từng quốc gia và thời kỳ. Đây là một việc không hề đơn giản, nhưng cũng rất thú vị và bổ ích.

2. Hoàng đế là gì?

Hoàng đế thường tự xưng mình là con trời hay người duy nhất được thiên ý ban cho quyền lực. Hoàng đế cũng có thể ban cho các vị vua khác danh hiệu hoặc xử lý các tranh chấp giữa các vương quốc. Hoàng đế được coi là “vua của các vị vua”.

Tuy nhiên, trong thực tế lịch sử, không phải lúc nào cũng có sự phân biệt rõ ràng giữa hai khái niệm này. Nhiều quốc gia, dù nhỏ hay yếu, đã tự xưng là hoàng đế nhằm tăng cường uy tín và đôi khi để đối phó với sự xâm lược của các nước lớn hơn. Ngược lại, những quốc gia lớn và mạnh cũng có thể chọn từ “vua” để thể hiện sự khiêm tốn hoặc tôn trọng đối với các nước láng giềng.

Sự linh hoạt này trong việc sử dụng ngôn ngữ không những chỉ sự thích ứng với chính trị, mà còn là chiến lược thông tin và ngoại giao. Một số nước lại không dùng từ vua hay hoàng đế mà dùng các từ khác như caesar, kaiser, tsar, shah, sultan hay emperor.

3. Khái niệm chế độ quân chủ

3.1. Khái niệm

Chế độ quân chủ là một hình thức chính thể, trong đó vua là người chủ quyền lực, tất cả quyền lực trong nước thuộc về nhà vua. Vua lên nắm quyền (lên ngôi) thường theo nguyên tắc cha truyền con nối – “con vua thì lại làm vua”.

Vua được xem là con trời – thiên tử, “thế thiên hành đạo”, thay trời trị dân hoặc là người nhận sứ mệnh cai quản dân từ thượng đế và cũng vì vậy chịu trách nhiệm trước trời, trước thượng đế, đối với dân, vua không chịu bất kì một trách nhiệm pháp lí nào.

Chế độ quân chủ là hình thức chính thể phổ biến thường thấy trong các nhà nước chủ nô, nhà nước phong kiến và trong một phạm vi hạn chế cả trong nhà nước tư sản.

3.2. Phân loại

Dựa vào phạm vi quyền hành của nhà vua, chính thể quân chủ được phân làm hai hình thức: quân chủ tuyệt đối (hay quân chủ chuyên chế) và quân chủ hạn chế.

3.2.1. Chế độ quân chủ chuyên chế

Chế độ quân chủ chuyên chế thường tồn tại ở các nhà nước chủ nô, các quốc gia phong kiến phương Đông. Trong chế độ quân chủ tuyệt đối, quyền lực của nhà vua là vô hạn, trải rộng từ quản lý lãnh thổ đến việc kiểm soát mọi khía cạnh của đời sống xã hội.

Vị hoàng đế như Tần Thủy Hoàng của Trung Quốc đã lập nên một hệ thống quân chủ chuyên chế, nơi mọi quyết định và quyền lực tập trung vào tay vua. Điều này thể hiện trong sổ quân lệnh, nơi mà nhà vua không chỉ là người cai trị mà còn được coi là thiên tử. Quyền lực của vua không chỉ giới hạn trong phạm vi lãnh thổ, mà còn đến luật pháp, kiểm soát kinh tế và thậm chí can thiệp vào đời sống hàng ngày của người dân.

3.2.2. Chế độ quân chủ hạn chế

Nhà nước quân chủ hạn chế thường thấy trong các nhà nước tư sản, ra đời trên cơ sở của sự thoả hiệp giữa giai cấp tư sản và tầng lớp quý tộc phong kiến. Trong thời đại ngày nay, phần lớn các nước theo chế độ quân chủ lập hiến đã thành những nhà nước theo chế độ đại nghị, quốc hội, nghị viện giữ quyền lập pháp còn quyền hành pháp nằm trong tay chính phủ, quốc vương chỉ còn vai trò tượng trưng có tính truyền thống.

Ví dụ như Vương quốc Anh và một số các quốc gia thuộc Khối thịnh vượng chung Anh – Commonwealth of Nations (như Lesotho, Swaziland, Brunei Darussalam, Malaysia, Samo, Tonga).

Hiện nay không chỉ nước Anh mà nhiều quốc gia khác trên thế giới, mặc dù tên gọi là quân chủ nhưng lại được đánh giá là nhà nước dân chủ, ví dụ như nhà nước Tây Ban Nha, Bỉ, Hà Lan, Đan Mạch, Luxemburg, Thụy Điển ở châu Âu hay Nhật Bản ở châu Á.

Xét từ góc độ tìm kiếm những cơ sở bảo lãnh cho quyền lực của giai cấp tư sản, duy trì ưu thế chính trị cho giai cấp cầm quyền, chính thể quân chủ lập hiến với quốc vương luôn giữ vị trí của nguyên thủ quốc gia, lúc bình thường chỉ hạn chế vai trò trong tượng trưng tiêu biểu của quốc gia nhưng khi nguy cấp, vẫn có thể trở thành một lực cản chính trị đối với những phong trào cấp tiến có yêu sách thay đổi cơ bản chế độ xã hội.

Hầu hết các quốc gia Quân chủ hiện nay đều theo chế độ Quân chủ lập hiến hay Quân chủ đại nghị, Quân chủ Cộng hòa. Vua (hay Nữ hoàng) là nguyên thủ quốc gia nhưng chỉ mang tính tượng trưng hơn là thực quyền. Còn hoạt động lập pháp do nghị viện nắm giữ, hoạt động hành pháp do thủ tướng nắm giữ, và hoạt động tư pháp do tòa án đảm nhiệm (Tam quyền phân lập).

4. Các quốc gia hiện còn chế độ quân chủ (vua đứng đầu)

Vậy, trên thế giới hiện những quốc gia nào có vua? Hóa ra nhiều hơn người ta tưởng khi mà còn khá nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ theo chế độ quân chủ, với vua là người đứng đầu, cho dù đa số chỉ mang tính biểu tượng.

Cụ thể, ở châu Âu có Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland, Bỉ, Đan Mạch, Hà Lan, Na Uy, Tây Ban Nha, Thụy Điển.

Châu Á có Ả Rập Saudi, Bahrain, Bhutan, Brunei, Campuchia, Jordan, Kuwait, Malaysia, Nhật Bản, Oman, Qatar, Thái Lan.

Châu Phi có Lesotho, Swaziland, và châu Úc có Tonga.

Các nước và đảo quốc Canada; Belize; Antigua và Barbuda; Bahamas; Barbados; Grenada; Jamaica; Saint Kitts và Nevis; Saint Lucia; Saint Vincent và Grenadines (châu Mỹ); các nước New Zealand, Papua New Guinea, Úc, đảo quốc Solomon, Tuvalu (châu Úc) – thì Nữ hoàng Anh Elizabeth II (nay là vua Charles III là vua danh dự). Ngoài ra ở châu Âu còn có chế độ Đại Công quốc ở Andorra, Liechtenstein, Công quốc Monaco.

5. Quyền hành của nhà vua ở các nước phương đông

Nhà nước được lập ra để cai trị và quản lý xã hội. Cơ cấu bộ máy nhà nước này mang tính chất của nhà nước tập trung chuyên quyền. Người đứng đầu nhà nước là nhà vua.

Nhà vua tự coi mình là đại diện của các vị thần trên trái đất, là người cai trị tối cao đất nước, tự mình quyết định mọi chính sách và công việc, từ đặt ra luật pháp, chỉ huy quân đội đến việc xét xử người có tội.

Có thể hiểu, nếu chức năng của một nhà nước chia ra ba nhánh lập pháp – hành pháp – tư pháp thì nhà vua nắm cả ba quyền này. Quyền lực các nhà vua phương Đông là tập trung, không san sẻ cho bất kỳ ai, bất kỳ bộ máy nào.

Giúp việc cho nhà vua là bộ máy hành chính gồm các quý tộc, đứng đầu là Vidia (Ai Cập) hoặc Tể tướng (Trung Quốc). Bộ máy này thu thuế, xây dựng các công trình công cộng như đền đài, cung điện, đường xá và chỉ huy quân đội.

Vì vậy, hệ thống nhà nước của xã hội có giai cấp đầu tiên ở phương Đông, trong đó vua là người đứng đầu, có quyền lực tối cao, được gọi là chế độ chuyên chế cổ đại. Mọi quyền hành trong đất nước tập trung trong tay nhà vua, tạo nên chế độ quân chủ chuyên chế cổ đại phương Đông.

Tóm lại, bài viết đã giúp chúng ta hiểu rõ hơn về khái niệm vua là gì và hoàng đế, đồng thời phân biệt sự khác nhau giữa hai danh xưng này. Dù có sự đa dạng trong việc sử dụng từng từ ngữ, chúng ta đã thấy rằng vai trò và quyền lực của vua và hoàng đế thường phản ánh bối cảnh lịch sử và văn hóa của từng quốc gia. Hy vọng bài viết sẽ là những kiến thức bổ ích đối với bạn. Cảm ơn bạn đã luôn theo dõi chúng tôi!

dulichdalat.pro Tháng Tư 22, 2024